مسجد کبود ایروان؛ شکوه معماری اسلامی در دامنه کوههای آرارات

تاریخ دقیق ساخت مسجد ایروان در منابع مختلف متعددی ذکر شده است. براساس روایتی که به نقل از اچ اف بی لینچ یک مسافر قرن نوزدهمی نقل شده، این مسجد در دوره نادرشاه ایران  توسط والی محلی حسینعلی خان بنا شد. جرج بورنوتیان مورخ ارمنی از حسینعلی خان به عنوان حامی این کلیسا یاد کرده است و دوران والی‌گری وی را بین سالهای 1762 تا 1783 ذکر کرده است.

براساس نوشته ولادیمیر اریتیونیان از مورخان روسی ساخت این مسجد در سال 1760 آغازو در دوره حسینعلی خان بین سالهای 1764 تا 1768 تکمیل شده است.

ساختمان این مسجد مهمترین محل اجتماع مسلمانان شهر بوده است. زمانی که ایروان از سوی روسیه در سال 1827 تسخیر شد براساس ثبت اسناد روسیه این مسجد به یکی از هشت مسجد بزرگ و فعال تعبیر شد.

این مسجد از یک حسینیه تازه تأسیس ، 28 حجره، کتابخانه ای با 7 هزار جلد کتاب، سالن اصلی اقامه نماز و محوطه بیرونی تشکیل شده که به طور کلی 7 هزار مترمربع را به خود اختصاص داده است.

این مسجد در اصل چهار مناره 24 متری داشت که سه مناره آن در سال 1952 زمانی که برگزاری مراسم مذهبی در مسجد کبود ممنوع بود تخریب شد.

براساس سیاستهای سکولاریست شوروی اقامه نماز جماعت و برگزاری مراسم مذهبی در مسجد کبود در سال 1931 ممنوع  و ساختمان مسجد به موزه شهر ایروان تبدل شد. 

بین سالهای 1995 تا 2006  ترمیم و بازسازی این مسجد تاریخی با کاشی ها و آجرهای نو و درخشان از سوى بنیاد مستضعفان و جانبازان ایران صورت گرفت و پس از این مرمت و نوسازی اقامه نمازهای جماعت و مراسم مذهبی در مسجد کبود ایروان پیگیری و موزه شهر ایروان نیز به محل دیگری منتقل شد.

ورودی و مناره های این مسجد با کاشیکاری زیبایی تزئین شده است و محوطه خارجی مرکزی آن از فواره و درختان نارونی برخوردار است که زیبایی خارجی به آن بخشیده است.

مسجد کبود ایروان که به مسجد جامع ارمنستان نیز شهرت دارد تنها اثر باقیمانده اسلامی فعال در ارمنستان است که پس از فروپاشی حکومت کمونیستی شوروی و اعلام استقلال جمهوری ارمنستان، تولیت آن به سفارت جمهوری اسلامی ایران در ایروان واگذار شد.

این مسجد روزهای جمعه نمایشگاهی از عکسهای قدیمی ایروان برگزار می کند که به نوعی روز گشایش درهای مسجد به روی غیر مسلمانان تلقی می شود.

کلاسهای آموزش زبان فارسی و درمانگاه های تخصصی پزشکی و دندانپزشکی در حجره های این مسجد مشغول خدمات رسانی هستند، بخشی از فعالیتهای این مسجد در راستای ارائه خدمات به مردم شهر ایروان به ویژه مسلمانان محسوب می شود.

همچنین این مسجد روزانه پذیرای دهها جهانگرد از اقصی نقاط دنیا است و در مراسم مختلف مذهبی به پایگاهی فرهنگی برای ایرانیان و مسلمانان ارمنستان مبدل می شود.